Porosty jako biowskaźniki jakości powietrza
Porosty to grzyby ściśle powiązane z samożywnymi glonami. Inaczej mówiąc, jest to grzyb lichenizowany. Porosty nie stanowią grupy taksonomicznej lecz ekologiczną. Najczęstszym składnikiem autotroficznym są glony zielenice. W Polsce stwierdzono ok. 1600 gat. porostów.
W naszym kraju na nowej /2014 r./ liście grzybów podlegających ochronie gatunkowej znajduje się 178 gatunków porostów podlegających ochronie ścisłej i 27 gatunków częściowo chronionych; to m.in. brodaczki, chrobotki, włostki, pawężnice, odnożyce.
Ze względu na wrażliwość porostów na skażenia powietrza, wykorzystuje się je do określania jakości powietrza. Są bardzo dobrym wskaźnikiem. Stąd jako bioindykatory służą już w wielu krajach przeszło 100 lat.
W naszym kraju, ze względu na duże zanieczyszczenia powietrza, obserwuje się pustynie porostowe, czyli miejsca, także te poza miastem, bez porostów lub jedynie z najbardziej odpornymi porostami: proszkowatymi i skorupiastymi.
Mamy 4 zasadnicze formy morfologiczne porostów: krzaczkowate, listkowate, łuseczkowate, skorupiaste. Szczegółowiej możemy wydzielić 7 form: w/w oraz nitkowate, rozetkowate i proszkowate /niektórzy nie wyróżniają porostów rozetkowych zaliczając je do listkowatych, porosty nitkowate zaliczają do krzaczkowatych, proszkowate zaś zaliczają do skorupiastych/.
Wrażliwość form morfologicznych na skażenia powietrza przedstawia się następująco:
bardzo wrażliwe mało wrażliwe
krzaczkowate > listkowate > łuseczkowate > skorupiaste
Do oceny stanu powietrza wykorzystujemy epifity, czyli porosty nadrzewne; prowadząc biomonitoring należy zazwyczaj unikać drzew iglastych, ponieważ zespoły epifitów na nich są z natury ubogie /kwaśne środowisko/, oraz drzew obcego pochodzenia /m.in. tuj, grochodrzewu, kasztanowca/, gdyż epifity na nich rozwijają się słabo, także w korzystnych warunkach. Jeśli nie jest to konieczne, omijamy także topole i wierzby, gdyż kora ich jest silnie eutroficzna i porosty na nich mają stosunkowo niską wartość indykacyjną.
Wskutek dominacji skażeń kwaśnych porosty kwasolubne kolonizują najbardziej zanieczyszczone tereny. Pojawiają się także na korze drzew w normalnych warunkach mającej odczyn obojętny lub zasadowy. Do najbardziej odpornych na zanieczyszczenia acidofilnych porostów należy misecznica proszkowata, liszajec zwyczajny, paznokietnik ostrygowy czy brudziec ciemnozielony.
W wielu miejscach mamy do czynienia z tzw. pustynią porostową, brak w niej porostów epifitycznych. W innych zaś występuję jedynie szczątki porostów:
Nierzadko mchy można ujrzeć na pniach:
Albo też glony i w miarę odporne na skażenia powietrza porosty:
Porosty proszkowate świadczą o dużych skażeniach powietrza, a niestety, je gł. widujemy na pniach drzew:
Porosty listkowate rzadko już można spotkać, nawet w lasach. Pustułka pęcherzykowata stała się rzadko spotykanym epifitem:
