Wiele upraw popularnych roślin przyczynia się do wylesiania ogromnych połaci lasów tropikalnych, zmian klimatu i skażeń środowiska. Do takich upraw zaliczamy uprawy kawowca, kakaowca, soi, kukurydzy czy palmy olejowej.

KAWA

Niesłabnąca popularność napoju pociąga za sobą określone konsekwencje dla środowiska naturalnego, związane z uprawą kawowca, z którego pozyskuje się aromatyczne ziarna kawy. Kawowiec to rodzaj wiecznie zielonych krzewów i niewielkich drzew związanych ze strefą międzyzwrotnikową. Najpopularniejsze gatunki to „arabica” i „robusta”, które zajmują większość sztucznych plantacji kawy. Do wzrostu kawowiec potrzebuje dużej wilgotności (opadów) oraz dość wysokiej temperatury. Uprawy występują często na znacznych wysokościach nad poziomem morza, w obszarach górskich, na stromych zboczach. Ma to znaczenie dla dojrzewania kawy oraz jej walorów smakowych.

Obszary dogodne do uprawy kawy w dużej części pokrywają się z obszarami występowania lasów tropikalnych. Rodzi to konflikt o powierzchnię ziemi, w tym tereny pokryte przez naturalną wegetację.

Uprawa kawy jest wymagająca, jej wzrost jest powolny, a sam rodzaj wrażliwy na zmiany warunków i choroby. Kawa należy także do upraw, które wymagają użycia dużych ilości pestycydów. Widać więc, że uprawa kawowca przyczynia się do skażenia środowiska pestycydami i nawozami sztucznymi.

Produkcja kawy wciąż rośnie. W latach 2010-2018 wielkość produkcji zwiększyła się o 24% (o 22,3% w Brazylii, 56,2% w Wietnamie, a w Hondurasie aż o 96,9%), a powierzchnia upraw o 21%.

Pewnym wyjściem jest stosowanie tzw. agroforestry. Kluczową kwestią jest promowanie uprawy kawy pod osłoną naturalnej wegetacji oraz wspieranie rolników w celu wdrażania rozwiązań mających na celu ograniczenie oddziaływań i uzyskanie możliwie wysokiego plonu, nie ustępującego intensywnym uprawom w pełnym słońcu.



KAKAO

Kakao, to produkt przetwórstwa ziaren kakaowca. Kakao wykorzystywane jest do wyrobu wielu produktów spożywczych (czekolady, lodów, ciast, napojów itp.), a także w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym, gdzie zastosowanie znajduje głównie masło kakaowe jako składnik balsamów, kremów czy mydeł. Czy tak magiczny produkt, przywołujący same pozytywne skojarzenia, może mieć swoją ciemną stronę? Czy czekolada powinna smakować gorzko?

Dotychczas kakao skupiało na sobie mniej uwagi jako przyczyna wylesień lasów tropikalnych niż pozyskiwanie innych produktów, takich jak olej palmowy, soja, wołowina, czy drewno. Generalnie system uprawy kakao cechuje się mało powierzchniowymi (o średniej wielkości 2-3 ha), rodzinnymi gospodarstwami prowadzonymi przez drobnych rolników, dla których jest to główne źródło dochodu. Na świecie jest ich od 5 do 6 milionów i odpowiadają za 90% produkcji. Problemem w ich przypadku jest brak odpowiednich kwalifikacji i zachęt finansowych w celu rozwijania nowoczesnych metod uprawy, bardziej przyjaznych środowisku, które nie wymagają odlesiania powierzchni. Natomiast kolejne etapy w łańcuchu dostaw kakao są skoncentrowane i skupiają niewielką liczbę dużych firm – dostawców i przetwórców.

Pomimo, że skala wylesień związana z kakao nie może równać się z innymi produktami, to jednak istotny jest fakt, że jego uprawa ma miejsce na ograniczonym terenie, o szczególnie wysokiej bioróżnorodności. Oszacowano, że pomiędzy 1988 a 2007 r. usunięto 2,3 mln ha lasów pod uprawę kakao.

W Afryce Subsaharyjskiej to właśnie kakao jest produktem wykazującym największy stopień ekspansji, a jego uprawa jest nastawiona przede wszystkim na eksport. Oznacza to, że jest to produkt, w przypadku którego odpowiedzialność za wylesienia spoczywa na krajach importerów. Największe spożycie produktów zawierających kakao ma miejsce w Europie i Ameryce Północnej.

Kluczowego znaczenia do ograniczania negatywnego wpływu plantacji nabiera promowanie uprawy kakao pod osłoną, co oprócz zachowania naturalnej wegetacji, ogranicza erozję, wspomaga obieg składników odżywczych, retencję wody czy rozwój chwastów. Ponadto niektóre badania wskazują, że uprawy pod osłoną mogą nie ustępować pod względem produktywności w całym cyklu życia drzew plantacjom zagospodarowanym intensywnie.



SOJA

Największy wpływ na środowisko, zwłaszcza na najcenniejsze ekosystemy lasów strefy międzyzwrotnikowej, ma uprawa soi w Ameryce Łacińskiej. Południowoamerykański obszar upraw soi rozciągający się w Argentynie, Brazylii, Boliwii, Paragwaju i Urugwaju jest nazywany „Sojową Republiką”. Intensyfikacja produkcji soi, mająca miejsce od lat 90. XX w., objęła m.in. stosowanie nasion zmodyfikowanych genetycznie, chemicznych środków ochrony roślin, czy metody uprawy, jak siew bezorkowy (łącznie są one nazywane „pakietem technologicznym”). Areał upraw soi stale rozszerza się, obejmując kolejne regiony krajów sojowej republiki. Niekwestionowanym liderem pozostaje brazylijski stan Mato Grosso, który na ponad połowie powierzchni obejmuje amazońskie lasy deszczowe. Już w 2004 r. alarmowano, że ok. 1/3 powierzchni lasów deszczowych w stanie Mato Grosso została wykarczowana, głównie na skutek nielegalnych wycinek w celu przekształcenia powierzchni leśnych w grunty rolne. Stan ten charakteryzuje się jednym z najwyższych wskaźników wylesiania w Brazylii, przy czym 99% wylesień jest nielegalna, a 80% całkowitego nielegalnego wylesiania jest związana z produkcją soi.

Przemysłowe wielkoobszarowe rolnictwo, w tym intensywna uprawa soi, powoduje liczne, wielokierunkowe oddziaływania na środowisko, zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie. Do głównych negatywnych skutków wielkoobszarowych gospodarstw zalicza się wylesienia, degradację ekosystemów i spadek bioróżnorodności, wyjałowienie i skażenie gleby, a także problemy zdrowotne mieszkańców związane ze stosowaniem chemicznych środków ochrony roślin i nawozów.

Produkcja soi wywiera duży wpływ na środowisko, nie tylko w zakresie intensyfikacji produkcji, przekształcenia ekosystemów, ale także poprzez wpływ na jakość środowiska, w tym wód powierzchniowych i podziemnych.

Trzeba też mieć na uwadze to, że większość światowych upraw soi, to uprawy modyfikowane genetycznie (transgeniczne).

KUKURYDZA

Większość upraw kukurydzy na świecie skupia się w północnoamerykańskim pasie kukurydzy i odpowiadających mu pod względem warunków środowiskowych obszarach na innych kontynentach. Przemysłowa uprawa kukurydzy wiąże się z szeregiem oddziaływań na środowisko. Do najważniejszych spośród nich zalicza się emisję gazów cieplarnianych, zużycie energii, eutrofizację i zakwaszenie, a jednym z czynników mających wpływ na skalę tych oddziaływań jest ilość użytych w procesie produkcji nawozów. W obszarach tropikalnych przekształcanie naturalnych lasów w uprawy kukurydzy powoduję degradację gleb, przede wszystkim w odniesieniu do zawartości azotu ogólnego oraz potasu.

Wykazano, że rozległe monokultury kukurydzy przyczyniają się do spadku bioróżnorodności bezkręgowców, a im mniejsze ich zróżnicowane, tym większego znaczenia nabierają organizmy szkodliwe. Powoduje to konieczność użycia jeszcze większej ilości pestycydów, aby zastąpić utracone funkcje samoregulującego się zróżnicowanego ekosystemu. Z drugiej strony, tworzenie systemów upraw o dużym zróżnicowaniu, a tym samym bogatszych przyrodniczo może pozwolić na zaoszczędzenie środków przeznaczanych na ochronę upraw. Monokultury kukurydzy wpływają negatywnie także na możliwość przetrwania większych zwierząt, w tym gatunków rzadkich i zagrożonych, np. chomika europejskiego

Wylesienia związane z produkcją kukurydzy lokują się głównie w Ameryce Południowej i Azji południowo-wschodniej. Co istotne, obniżona produktywność upraw będąca konsekwencją zmian klimatu może wzmagać skalę wylesień pod nowe uprawy. Obecnie (stan na 2017 r.) największe ryzyko deforestacji związanej z produkcją kukurydzy występuje w Brazylii – 153 tys. ha na rok, a następnie w Indonezji (78 tys. ha/rok) i w Meksyku (49 tys. ha/rok). Warto zaznaczyć, że większość brazylijskich upraw kukurydzy skupia się w obszarze tropikalnej sawanny Cerrado, głównie w stanie Mato Grosso, słynącym także z uprawy soi, a następnie w obszarze lasu atlantyckiego (pt. Mata Atlântica).

Głównymi importerami brazylijskiej kukurydzy, gdzie mają miejsce największe oddziaływania na środowisko w związku z jej produkcją, są Egipt, Iran oraz Hiszpania. Spośród państw Unii Europejskiej znaczenie mają także Portugalia i Holandia. Większość brazylijskiej kukurydzy to kukurydza GMO.

Sposobem na ograniczenie oddziaływania upraw kukurydzy na środowisko jest promowanie upraw organicznych. Powierzchnia upraw certyfikowanych jako organiczne w USA, gdzie kukurydzy produkuje się najwięcej, systematycznie rośnie i obecnie sięga 455 tys. ha. Ochrona gleby w tym systemie opiera się m.in. na użyciu obornika, kompostu, strączkowych roślin okrywowych oraz zróżnicowanym płodozmianie, z uwzględnieniem innych zbóż, soi, uprawy pastwiskowej i ugorowania. Z ekonomicznego punktu widzenia istotny jest fakt, że ceny kukurydzy uprawianej w sposób ekologiczny uzyskiwane na rynku są o ok. 65% wyższe niż ceny kukurydzy z upraw konwencjonalnych, podczas gdy ponoszone koszty są porównywalne.

http://pke-tychy.pl/wp-content/uploads/2023/09/prezentacja-TYCHY-Gliwice-2023-r.-1.ppt